Somda

Hoi!

Ik ben hier al een tijdje mee bezig, en ik zag hier en daar wat comments over dit onderwerp onder andere discussies, dus ik denk, laat ik er eens een op zichzelf staande post van maken.

Is de privatisering van het spoor een goed idee? Het grootste argument is natuurlijk het klassieke kapitalistische ideaalbeeld dat concurrentie zorgt voor een beter product. Maar hier hebben we het over openbaar vervoer. De meeste mensen hebben geen keuze welk spoorbedrijf ze nemen. En stel dat je wel kan kiezen, bijvoorbeeld tussen Zl en Aml, dan is Keolis een kwartier sneller dan Arriva, en Arriva weer 10 minuten sneller dan NS. Dan maakt het niet uit als Keolis slechtere treinen heeft of vaker vertraging heeft, over het algemeen is het het makkelijkst, en zal de consument alleen kiezen voor Arriva of NS als hier noodzaak toe is, zoals een uitvallende trein.

De meeste mensen zullen het er ook wel mee eens zijn dat, ondanks de nationale haat naar de NS, die bijna een soort standaard grapje is geworden ("Ja ik ben 10 minuten later door k*t NS"), NS een heel prima spoorbedrijf is, dat ook op internationaal niveau voorop loopt met spelers als de Zwitserse en Japanse spoorbedrijven. NS is op dit moment een privaatbedrijf. Weliswaar met alle aandelen in handen van de staat, maar dan wel het ministerie van financiën, en niet infrastructuur of milieu, wat laat zien dat, wat de staat betreft, de NS er is om geld te verdienen, en niet om duurzaamheid te promoten of bereikbaarheid te verbeteren. Nou is NS nooit officieel een staatsbedrijf geweest, maar door in de jaren '90 subsidies in te korten is er een "laten wij onze handen er maar niet aan branden" beleid gevoerd door de staat.

Door dan de NS te beperken tot het hoofdrailnet worden de nevenlijnen vervolgens niet ge-exploiteerd met de belangen van de consument voorop, maar met de belangen van de provincie: wat kost ons het minste geld? En dan krijg je bedrijven als Keolis, die kampen met enorme personeelstekorten, en het personeel dat er werkt, heeft ontzettend slechte arbeidsvoorwaarden. Nou maakte NS zich hier ook schuldig aan, maar die hebben gelijk op de stakingen gereageerd door de arbeidsvoorwaarden te verbeteren, en een jaar later zie je gelijk al een wereld van verschil: de treinen rijden weer, de dienstregeling wordt weer frequenter, iedereen is blij! Maar de mensen die niet blij zijn, zijn de mensen die heen en weer moeten met de oncomfortabele stoptreinen van Arriva, die met een beetje pech maar 1x per uur rijden en ook bijna nooit een WC hebben.

We willen allemaal, met het oog op duurzaamheid, dat het openbaar vervoer beter en betaalbaarder wordt. Dit kan alleen met subsidie van de overheid, en goede controle over deze subsidie kan alleen als de NS weer beter met de overheid wordt geïntegreerd, en meer lijnen aanpakt. Maar als de NS dan subsidie krijgt, is daar opeens kritiek over. Allereerst van heel veel treinreiziger.nl gebruikers, maar nog erger, door de EU. Hoezo is het erg als de NS het hoofd boven water kan houden? Als dit leidt tot betere voorzieningen, lijkt me dit veel beter besteed dan de miljarden die worden gestoken in het verbreden van snelwegen, wat alleen maar leidt tot meer autogebruikers, en dus meer uitstoot, zonder dat file's er minder door worden. Waarom moet de EU überhaupt zo hameren op privatisering? De consument moet voorop staan, niet de economie.

Ook is het belachelijk dat je nu constant moet omchecken als je met meerdere vervoerders moet reizen, en dat kaarten zoals de jongerendagkaart niet gelden op de nevenlijnen. Dit maakt het alleen maar verwarrender voor de consument, wat resulteert in minder gebruik van de trein. Daarbij, als je kaartjes goedkoper, of zelfs gratis, wilt maken, dan wordt het grootste gedeelte van je kaartje betaald door de overheid. Wat maakt het dan uit welk bedrijf daar tussen staat? In het meest ideale geval staat daar helemaal geen structuur van commerciele bedrijven tussen, en wordt het gewoon centraal geregeld met een samenwerking van provincie, gemeente en staat. Oftewel: een nationaal spoorbedrijf in bredere zin.

Een veel genoemd argument voor de privatisering is dat Arriva de diensten in Limburg en Groningen/Friesland aanzienlijk heeft verbeterd. Maar dit heeft meer te maken met de staat waarin NS verkeerde voordat die nevenlijnen werden afgesplitst. Het waren de hoogtijdagen van de auto, en NS had eenmaal geen geld om die lijnen te exploiteren. Die problemen zijn gewoon overgedragen aan een ander bedrijf, die ze in de afgelopen 30 jaar wist op te lossen. Ik vermoed dat als die lijnen gewoon bij NS waren gebleven, dat NS met hulp van de provincies dezelfde oplossingen had toegepast, en dat die lijnen er ook gewoon bovenop waren gekomen.

Ook is het blauw-geel van NS een soort nationale identiteit. Wie denkt aan Nederland, denkt aan een landschap met molens en tulpen, dat wordt doorkruist door, jawel, een geel met blauwe koploper. Maar misschien heb ik teveel van die wallpapers gezien op de schermen in de trein ;)

Wil je toch een semi-private manier om het spoor te exploiteren, maak deze dan onzichtbaar voor de consument: met één ticketsysteem, en treinen die gewoon allemaal het uiterlijk van NS-treinen hebben, en een nauwe samenwerking tussen spoorbedrijven en provincie, zodat wat daar ook aan de hand mag zijn bij Keolis niet gebeurt.

Met al deze dingen, en mijn eigen ervaringen als treinreiziger in mijn hoofd, zijn er überhaupt goede argumenten voor de het ingewikkelde web van spoorbedrijven zoals die er nu is? Volgens mij is niemand hier blij mee, behalve de regionale vervoerders.

Side note: ik ben juist erg voor concurrentie als het gaat om internationale verbindingen, want dit gaat niet om uitgebreide netwerken, maar om een paar specifieke routes tussen grote (hoofd)steden. Verreweg de meeste mensen die internationaal met de trein reizen doen dit voor andere redenen dan binnenlands, en kopen hun ticket ver vantevoren. Hierdoor kan de consument een veel betere afweging maken van prijs, comfortabiliteit, reisduur, etc., en kunnen bedrijven daardoor goed met elkaar concurreren, en geeft dit een kans voor start-ups zoals European Sleeper om het netwerk juist beter te maken, zonder investeringen van overheden.

Ik hoor graag jullie mening! Sorry dat de post zo lang is geworden...

Gaan we die discussie nu voor de zoooooooveelste keer doen? NS is niet geprivatiseerd en is ook niet als zodanig te beschouwen. Er gaat geen overheidsgeld heen maar dat is nog geen privatisering. Het aanbesteden van treindiensten aan derden is ook geen privatisering. Het is een typisch nederlands standpunt dat alles wat geld kost om die reden dan ook meteen niet deugt.

NS en ProRail zijn privaatrechtelijk, dat is heel iets anders dan dat ze geprivatiseerd zijn. Privaatrecht betekent met name dat als je een overeenkomst afsluit met de NS, je dat met het rechtspersoon van de NS doet en eventuele geschillen via de civiele rechter moet uitvechten. Het zegt verder niets over wie de eigenaar van het bedrijf is en in wiens belang het bedrijf handelt.

Wel hebben NS en ProRail een deel van het werk uitbesteed aan externe partijen, waar wel private bedrijven onder zitten. Dat zijn echter uitvoerende partijen die geen invloed hebben op het beleid. De marktwerking op dit gebied zou eventueel tot hogere tarieven kunnen leiden, maar niet tot dat het beleid van NS en/of ProRail gebaseerd wordt om de winst van deze onderaannemers te vergroten.